Van crisishulp naar mini-samenleving: het verhaal van de noodopvang in sporthal Heeten

Sallandse gastvrijheid biedt vluchtelingen warmte in onzekere tijden

De beelden van vluchtelingen bij het aanmeldcentrum in Ter Apel staan bij iedereen op het netvlies gebrand. Het is duidelijk dat er dringend behoefte is aan noodopvang. En het is dan ook wel logisch dat de gemeenten in Nederland te hulp moeten schieten. De gemeente Raalte besluit snel te handelen. “We stonden voor de keuze: in augustus zelf actie ondernemen of het risico lopen dat je in oktober voor het blok wordt gezet”, vertelt wethouder Ben Nijboer.

De keuze om direct noodopvang te regelen, heeft voor een belangrijk deel te maken met de tijd van het jaar. In de zomer zijn de sporthallen in de gemeente in ieder geval direct beschikbaar omdat de binnensporters met zomerreces zijn. Dat het Heeten is geworden, verdient enige uitleg. “Je kijkt sowieso naar de grotere dorpen in de gemeente omdat daar meer voorzieningen zijn. Aangezien Heino de Pompdagen had en Raalte Stöppelhaene vierde, zijn we in Heeten terecht gekomen”, vertelt Henny Huis in ’t Veld, contactambtenaar bij de gemeente Raalte.

Nadat het besluit met een aantal betrokken was genomen, kon de volgende belangrijke stap worden gezet: communicatie met de inwoners van Heeten. Voordat het dorp via een informatieavond werd bijgepraat, kregen enkele betrokkenen een ‘sneak preview’. Zoals Rinus Reimert, voorzitter van Sporthal Heeten. “We zijn keurig gevraagd of we medewerking willen verlenen. Natuurlijk ben je eerst wel even verrast, maar het onderbuikgevoel was positief. Je hebt alleen behoefte aan meer informatie. En dat krijg je ook. Dan wordt meteen duidelijk dat met de gemeente en  de Veiligheidsregio echt een bak ervaring binnenstapt. Op basis daarvan hebben we onze eigen vrijwilligers goed kunnen vertellen wat de bedoeling was. En dat de fitness gewoon kon doorgaan omdat het beschikt over een eigen ingang.”

Johan Severein, eigenaar van de plaatselijke Plus-supermarkt, kan het gevoel alleen maar onderschrijven. “De gemeente kwam voor de informatiebijeenkomst bij ons op visite om tekst en uitleg te geven. En te polsen of er voor de vluchtelingen mogelijkheden waren om boodschappen te doen. Ik heb het als een superplezierig voortraject ervaren.”

Natuurlijk komt de geruchtenstroom dan al wel op gang. Er ontstaat wat rumoer in het dorp en vooral via de social media kanalen wordt enige onvrede geuit. Hetzelfde gebeurt tijdens de informatiebijeenkomst. Wethouder Nijboer kan de emoties begrijpen en geeft bewust ruimte aan ieder geluid. “Voorafgaand aan de bijeenkomst kwamen net verhalen over incidenten in Hardenberg en Ter Apel naar buiten. We waren voorbereid op die kritische noot en dat valt ook te begrijpen.” Ambtenaar Huis in ’t Veld vult aan: “Zeker was er weerstand, maar in de loop van de avond zag je de stemming wel omslaan naar een positieve houding. Dat vond ik mooi om te zien.”

Improviseren

En toen was het voor alle betrokkenen gewoon een kwestie van ‘an de bak en kiek’n wat ‘t wordt. Als beheerder van de sporthal heeft Ria Kruiper het van nabij meegemaakt. “Het is echt een logistieke operatie, want er moet heel veel veranderen. De gemeente en de Veiligheidsregio hebben de zaal ingericht en ik heb in eerste instantie allerlei vrijwilligers ingeschakeld, want er moest van alles worden uitgepakt. Hoe ik terugkijk? Ik vond het een mooie uitdaging. Natuurlijk zijn er to do lijstjes, maar eigenlijk moet je elke minuut improviseren. En er gaan dan ook echt wel dingen niet goed, maar dat is niet erg. Zolang iedereen z’n best maar doet.”

Reimert benadrukt graag dat hij veel dank is verschuldigd aan de beheerder. “Als bestuurders hebben we er heel weinig werk mee gehad. Na de eerste briefing was het eigenlijk alleen een kwestie van de sleutel overhandigen, maar Ria heeft er wel veel tijd in gestopt.” Zelf is ze eerste om haar rol te bagatelliseren. “Ik was er elke dag, maar vooral op de achtergrond. Ik vond het wel leuk om af en toe een praatje te maken. En vanuit de vrijdagmorgenfitness hebben we nog een bootcamp georganiseerd voor de kinderen. Die waren razend enthousiast over de spelletjes. Al is het soms lastig om uit te leggen wat de bedoeling is…”

Het was zeker ook mooi om te zien hoe meerdere Heetenaren zich betrokken voelden bij de noodopvang en zich spontaan aanmeldden als vrijwilliger. Zoals Agnes Roemthe die via het Rode Kruis in beeld kwam. “Mijn dochter had zich opgegeven om te helpen met het opzetten van de bedden, maar op dat moment stond ze er alleen voor. Toen heb ik haar even geholpen. Dat was hartstikke leuk, dus ik heb me meteen maar opgegeven. Voor mij was dat niet nieuw, want ik heb vaker met vluchtelingen gewerkt.”

Ze begrijpt dat anderen het misschien moeilijk vinden om zich aan te melden als vrijwilliger. Dat ze uit een soort angst voor het onbekende besluiten om niets te doen. Maar, dan missen ze wel wat, is haar stellige overtuiging. “Het contact is geweldig. Ook al gaat het met handen en voeten, een beetje Engels en de hulp van een vertaler. Vooral met de kinderen is het leuk. We hebben spelletjes gedaan en samen T-shirts beschilderd. Ja, ze zijn in Heeten best wel een beetje verwend. Bij het afscheid hebben we wel een traantje gelaten, want je bouwt toch een band op.”

Huiskamer

Dat van die hechte band past zeker ook in het beeld dat Susan Meijer heeft overgehouden. Zij was namens de gemeente Raalte als aanspreekpunt voor alle partijen en als dagcoördinator (deels) nauw betrokken. En ze schroomde niet om haar tienerdochters te laten zien hoe de opvang in zijn werk gaat. “Het is voor iedereen goed om eens een inkijkje te krijgen. Je stapt toch even in een andere wereld. Mooi om te zien dat kinderen ook in deze situatie snel contact maken met andere kinderen.”

Het blijft natuurlijk crisisopvang, maar ze is tevreden over de wijze waarop de sporthal in Heeten in korte tijd is omgetoverd tot een soort huiskamer. “We hebben geprobeerd om het persoonlijk te maken en een zo prettig mogelijke leefomgeving te creëren. Wat ik zelf wel bijzonder vond, is dat ook vanuit de groep allerlei activiteiten werden georganiseerd. Zo ben ik zelfs uitgenodigd voor een verrassingsverjaardag van één van de vluchtelingen.”

Gerria Toeter herkent het geschetste beeld van de huiskamer. Al moest het in haar ogen wel even groeien. “In het begin was het nog wat rommelig. Iedereen moest even zijn plek vinden en dat zorgde voor onrust, maar na een kleine week was alles op orde. Het functioneerde vanaf dat moment als een kleine gemeenschap waar mensen elkaar vonden en kinderen aan het spelen waren”, aldus de wethouder die iedere week wel één of twee keer op bezoek kwam. “En dan zie je ook wel de herkenning. Ik had tekenmateriaal meegenomen en dan komen kinderen later spontaan hun tekening laten zien.”

Gemeentelijk medewerker Huis in ’t Veld geeft nog maar eens aan dat er ook vanuit Heeten allerlei zaken zijn georganiseerd. “Landelijk is de stelregel dat we in de opvang bed, bad en brood moeten bieden, maar in Heeten zijn we wel een paar stappen verder gegaan. De brandweer oefent op maandag en kwam fietsles geven, Martin Koopman gaf een voetbalclinic, er waren zondagse wandelingen en er stond een springkussen voor de kinderen. De samenwerking met de sportvereniging en de mensen van het zwembad was eveneens in orde. Zo kregen we het voor elkaar om een sleutel van het zwembad te ontvangen voor een beroepsduiker uit Iran. Zo kon hij aan zijn conditie blijven werken.”

Geen spoken najagen

Is het dan allemaal hosanna geweest in die maand crisisopvang in Heeten? Nee, zeker niet, bevestigt supermarkteigenaar Severein. “In de eerste week kregen we te maken met een paar incidenten die we hier eigenlijk niet kennen. Je wilt geen spoken najagen en ook niet iedereen over één kam scheren, dus we hebben contact gezocht met de politie en de mensen in de sporthal. En dat is meer dan voortreffelijk opgepakt. Binnen een half uur zaten we in de winkel samen naar de camerabeelden te kijken. Er is direct ingegrepen en er zijn mensen teruggestuurd. In de weken daarna was er niets meer aan de hand.”

Susan Meijer heeft gezien dat de incidenten impact hebben gehad op de groep vluchtelingen. “Ze hebben dan last van plaatsvervangende schaamte, want ook zij keuren dit gedrag af.”

Door alle betrokkenen wordt een veer in de hoed gestoken van de Veiligheidsregio. “Tijdens de informatieavond is beloofd dat ze de vluchtelingen, die zich niet aan de spelregels houden, aanpakken en terugsturen. En dat hebben ze waargemaakt en daarmee krijg je het vertrouwen van het dorp”, stelt sporthalbeheerder Ria Kruiper. “Dat liep gesmeerd”, valt vrijwilliger Agnes Roemthe haar bij. Net als Rinus Reimert: “Als bestuur zijn we hier natuurlijk wel eens op aangesproken, maar als men ziet dat er direct actie komt, waait het snel over.”

Willemijn ten Hoopen, die namens de Veiligheidsregio met collega’s Tom en Fleur actief was in Heeten, is natuurlijk blij met de mooie woorden, maar het voelt ook wat ongemakkelijk. “Wij zijn er juist voor de veiligheid en leefbaarheid.” Ze speelt de bal dan ook graag terug. “Dat gevoel is geheel wederzijds naar de gemeente, het beheer van de sporthal en het dorp Heeten. Het was echt improviseren, maar dat zijn we als hulpverleningsdienst wel gewend. Bij ons draait alles om het probleemoplossend vermogen. Als je met z’n allen de schouders onder zet, kun je zoveel moois bereiken. Dat is echt goud!”

Overigens heeft de Veiligheidsregio nu vier ervaringen (Kampen, Ommen, Nieuwleusen en Heeten) die grondig zijn/worden geëvalueerd. “Er ligt straks een goede basis die we in een soort draaiboek voor de gemeenten willen vastleggen. Zodat iedereen van elkaar weet waar de verantwoordelijkheden liggen. Dat is wel handig, want zo’n kortdurende crisisnoodopvang is voor niemand corebusiness.”

Missie geslaagd!

De conclusie na een maand crisisopvang is dan ook heel duidelijk: missie geslaagd! En al die ervaringen kunnen mooi worden gebundeld en opgeslagen. Voor het geval er nog een verzoek komt. “Dat moeten we van situatie tot situatie bekijken”, aldus wethouder Nijboer. “We hebben oog voor de nood van het land en zeker ook oog voor onze dorpen. Het is iedere keer een zorgvuldige afweging.” Op één iemand kunnen ze dan zeker rekenen en dat is Ria Kruiper. Haar les aan anderen: “Begin er aan, sta open en stuur bij wanneer nodig. Dan kun je gewoon een hele mooie tijd beleven.”