Herdenkingstoespraak 4 mei 2023
Op de eerste dag van de Duitse invasie, 10 mei 1940, vocht de dienstplichtig soldaat Berend Jan Brinkhuis, net 20 jaar, uit Raalte rondom Horn in de buurt van Roermond en kwam om het leven. Zes jonge dienstplichtige militairen lieten het leven in de eerste dagen van de oorlog. B.J. Brinkhuis, J.A. Endeman, G.J. Holtmaat, J. Kelder, G.J. Linthorst, en J.A. Smit.
Gedurende oorlog werd J. Kapteyn gefusilleerd in Brummen, omdat hij een zender verborgen had. Drie marechaussee uit Raalte overleden op transport naar Duitsland waarschijnlijk vanwege hun rol bij verzetsdaden in onze regio: A. Avondrood, H.J.J. Winter, W. v.d. Wel. Allemaal genoemd op dit monument. Deze inwoners herdenken we vandaag.
De Duitsers vermoordden ook 37 Joodse inwoners uit Raalte: mannen, vrouwen, kinderen van de families Hurwitz, De Lange, Lutraan, Vogel en Zwarts. Raaltenaren, buurvrouw, vriend, slager, veehandelaar, voetballer. Een deel van onze gemeenschap was ineens weg, en bleek vermoord. Zij worden herinnerd met een plaquette aan de muur van de voormalige synagoge aan de Stationsstraat en de Stolpersteinen voor hun woning. Deze inwoners herdenken we vandaag.
Allemaal slachtoffers uit onze gemeenschap van een moorddadig regime dat slechts dood en verderf bracht vanwege doorgeslagen ideologie, machtshonger en diepe intolerantie voor alles dat anders was. Een regime dat alle vrijheid afnam, helemaal van de Joodse bevolking, de Sinti en de Roma, homoseksuelen en anderen. Nooit meer oorlog! Dat overdenken we vandaag.
Beste aanwezigen,
Het is 4 mei, vandaag herdenken we. Twee minuten stil, om letterlijk stil te staan bij de impact van oorlog, vrede, Holocaust. Oorlog, soms zo ver weg en lang geleden, of zo dichtbij, in Oekraïne. We herdenken alle Raaltenaren die werden vermoord in de concentratiekampen of sneuvelden in de Tweede Wereldoorlog. We herdenken iedereen die tijdens de Tweede Wereldoorlog is omgekomen of vermoord en iedereen die is omgekomen in oorlogssituaties en vredesoperaties sindsdien. We herdenken met twee minuten stil.
Maar twee minuten stil alleen is niet genoeg. Met herdenken, komt overdenken, komt een verantwoordelijkheid. Herdenken en overdenken moet leiden tot handelen om te zorgen dat het nooit meer oorlog wordt. En dat we zelfs niet een beetje die kant op drijven, ongemerkt.
Want onvrijheid, geweld, oorlog, genocide, is er nooit ineens. Terugkijkend kun je vaak de eerste signalen makkelijk zien. Het begint vaak met intolerantie voor anders zijn, wij-zij denken, de schuld geven aan die ander, voorliegen, haat zaaien, vrijheid nadrukkelijk claimen voor jezelf, maar ontzeggen aan een ander. Het begint in kleine groepen en groeit. De bredere goegemeente is vaak onverschillig voor dit gedrag of bagatelliseert. Onzekerheid, zware tijden zijn vaak een voedingsbodem.
Dit soort signalen vergen onze alertheid, vergen onze actie. En dat is soms bedroevend actueel als ik zie dat antisemitisme, moslimhaat, intolerantie voor een andere seksuele geaardheid weer toeneemt. Het extremistische groepsdenken en verketteren van andere meningen naar de oppervlakte komt. Dat polarisatie ons doet afdrijven van elkaar.
Overdenkend is de terugkerende vraag voor mij dan ook: wat betekent vrijheid voor mij, voor u en ons handelen vandaag, morgen, en in de toekomst? Wat betekent vrij samenleven eigenlijk en wat moeten we doen of laten? Zijn we voldoende alert of zijn we onverschillig ten aanzien van vrijheid, nemen we vrijheid voor lief of zijn we vooral gericht op de eigen vrijheid en veel minder gespitst op die van een ander. Wat is vrijheid voor u?
Vrijheid is veel meer dan verstoken blijven van geweld zoals nu in Sudan, te leven onder een dictator in Syrië, of bang te zijn voor bombardementen in Kyiv. Het gaat om vrij leven zonder angst, zonder tekort, je mening kunnen geven over van alles en nog wat, kunnen geloven wat je wilt, kunnen zijn wie wilt zijn, kunnen demonstreren voor je overtuigingen. Je voegen naar de rest van je omgeving of totaal anders kunnen zijn. Het gaat ook over de vrijheid van onze kinderen en kleinkinderen, zodat zij kunnen leven zoals zij willen leven in de komende eeuw.
Uw vrijheid, onze vrijheid, is een groot goed, maar dat kan alleen als de vrijheid van een ander ook wordt gerespecteerd. Vrij samenleven vergt begrip voor elkaar, respect voor een ander, voor andere meningen, luisteren, samen nadenken over onze vrijheden, uit je eigen bubbel komen. Soms een beetje zelfbegrenzing, niet alles wat mag, hoeft ook.
En inhoudelijk oneens zijn hoort in een democratie. Dan gaan we samen de discussie aan, voeren we het gesprek, zoeken we elkaar op in plaats van verwijderd te raken. Niet polariseren, met modder smijten of groepen tegen elkaar opzetten. Nee, juist verbinden, fatsoenlijk met open vizier. En niet stil zijn als de vrijheid onder druk staat, ook als dat moeilijk is, als dat een prijs heeft. Dat vergt moed, toen en nu.
Vrijheid is niet eenduidige of absoluut. Vrijheid vergt constante aandacht en onderhoud, is niet altijd makkelijk en kan schuren, vrij leven gaat met vallen en opstaan, ook bij ons. Maar dat is het meer dan waard.
Vrijheid is een verantwoordelijkheid van ons allemaal. Jong en oud. Niet de verantwoordelijkheid van die ander. Uw eigen moraal, mijn moraal, zorgt voor onze vrijheid. Daar kunnen dus we allemaal aan bijdragen, elke dag.
Beste aanwezigen,
Vandaag staan we twee minuten stil en herdenken we. Herdenken, zodat we niet vergeten waartoe diepe intolerantie en een totaal disrespect voor andersdenkenden kan leiden. Overdenken we hoe belangrijk vrijheid eigenlijk is.
En het betekent samen hard blijven werken aan onze eigen vrijheid en die van anderen. Dat is onze opdracht en daarmee eren we de nagedachtenis van de 37 Joodse inwoners die werden vermoord en de 10 Raaltenaren die vielen voor onze vrijheid. Niet alleen op 4 of 5 mei, maar elke dag.
Dank u wel