Herdenkingstoespraak 2019

Beste aanwezigen,

Het is 4 mei, acht uur geweest. We zijn twee minuten stil geweest. Twee minuten van bezinning en gedachten aan alle Nederlandse slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog, en oorlogssituaties en vredesmissies nadien. Twee minuten stil om ook de overleden inwoners uit onze eigen gemeenschap te herdenken, de personen op het monument, de 38 joodse mensen die zijn vermoord, en andere overledenen uit Raalte in de oorlog.

Twee minuten terugkijken, en ook om na te denken over wat dit betekent voor ons leven vandaag de dag. Met dit herdenken en gedenken maken we de verbinding tussen toen, hier en nu, en onze toekomst. We moeten niet vergeten, en lering trekken uit dat verleden voor ons handelen van vandaag en morgen.

Op 4 mei herdenkt en gedenkt Nederland de Tweede Wereldoorlog. Op 5 mei vieren we onze vrijheid. Maar wat is vrijheid eigenlijk?

Dat was op 5 mei 1945 wel duidelijk. De Duitsers waren verslagen, de geallieerden waren weer heer en meester in Nederland. De avondklok werd opgeheven, voedsel was weer voldoende beschikbaar en de angst was weg. Nederland, de Nederlanders, konden weer zelf beschikken over hun eigen land en bepalen wat ze wilden.

Volgend jaar is het 75 jaar geleden dat deze vrijheid werd herwonnen. 75 jaar van voorspoed en vrijheid. Maar wat is vrijheid anno 2019? Wat betekent vrijheid voor u? Vraagt u zich dat weleens af? Ik, veel te weinig?

Is vrijheid de keuze uit een heleboel modellen smartphones, verzekeringen of sportclubs. Jazeker, maar het gaat veel verder. Onze vrijheid is geborgd in de grondwet, onze grondrechten: vrijheid van meningsuiting, vrijheid van godsdienst en levensovertuiging, de vrijheid van vereniging, de vrijheid van vergadering en betoging.

Kortweg: je mag zijn wie je wilt zijn, je mag vinden wat je wilt vinden, je mag geloven wat je wilt geloven, je mag liefhebben wie je wilt liefhebben.

Dat is een enorm groot goed. Geloven zonder bang te zijn dat je wordt vervolgd. Dat lijkt zo normaal, maar was het honderden jaren echt niet. Kunnen houden en trouwen van iemand met hetzelfde geslacht. Dat was onmogelijk tot ver in de vorige eeuw. En wordt nu nog steeds niet altijd geaccepteerd. Demonstreren wanneer je wilt over elk onderwerp zonder door militairen in elkaar te worden gemept. In veel landen onmogelijk.

Het lijkt wel of we tegenwoordig maximaal gebruik willen maken van onze vrijheid op meningsuiting. Iedereen geeft zijn mening, dag en nacht, op tv, internet of via sociale media. Iedereen vindt iets. De één nog luider dan de ander. De vrijheid om te luisteren en te begrijpen wordt helaas veel minder gebruikt.

Is onze vrijheid dan onbegrensd, en zo nee, waar ligt die grens, wie bepaalt die grens? Onze vrijheid wordt begrensd in onze grondwet door onze andere wetten. Je mag bijvoorbeeld veel zeggen, maar niet discrimineren of aanzetten tot haat. En dat is maar goed ook, want het is dit jaar 25 jaar geleden dat de genocide in Rwanda plaatsvond en dat kwam mede door de haat die radiostations verspreidden over de Tutsi’s.

Je mag bijvoorbeeld altijd demonstreren. Een burgemeester kan dat nooit verbieden op de inhoud. Ik moet maximaal inspanning leveren om demonstreren mogelijk te maken. Verbieden is een uiterste optie als de gezondheid, het verkeer of de openbare orde wordt bedreigd, en dat is de begrenzing.

Maar wordt onze vrijheid alleen door onze wet begrensd? Ik hoop het niet. Ik hoop ook door onze moraal, door onze wens om een samenleving te zijn. Niet alles hoeft gezegd te worden. Want jouw vrijheid van meningsuiting kan buitengewoon kwetsend zijn voor een ander. Jouw vrijheid kan de onvrijheid van een ander betekenen.

Pesten is een goed voorbeeld: iemand uitmaken voor dikzak is niet verboden, vrijheid van meningsuiting. Maar het is zeer kwetsend voor die ander, en zeer onnodig. Iemand voelt zich ellendig hierdoor, uit zich misschien moeilijker en vertoont zich lastiger in het openbaar. Jouw vrijheid leidt tot onvrijheid van deze persoon.

En dat geldt tegenwoordig veelvuldig in deze tijd van meningen, soms fact free, met een soms niet-aflatende stroom van verdraaiingen, beledigingen, en bedreigingen richting allerlei personen, groepen, gezagsdragers. Vrijheid geeft dus ook verantwoordelijkheid voor uzelf. Verantwoordelijkheid om na te denken, want uw eigen moraal begrenst uw eigen vrijheid vooral.

Steeds vaker wordt ook geprobeerd om de vrijheid te begrenzen omdat de mening niet aan staat, het geloof niet aan staat, de geaardheid niet aanstaat, de inhoud van een betoging niet aan staat. De roep om de vrijheid van een ander in te perken. Vrijheid selectief toe te kennen. De eigen vrijheid is heilig, die van een ander niet.

Uw vrijheid is een groot goed, maar dat kan alleen als de vrijheid van een ander ook wordt gerespecteerd. Als we opkomen voor de vrijheid van een ander, ook als dat onaangenaam is.

Want meningen mogen worden geuit, moeten worden geuit, ook afwijkende en abjecte meningen. Onze wet begrenst, uw moraal begrenst, maar verder moeten meningen bestreden met andere meningen, met symbolen, en beslecht in het debat.

Om onze vrijheid voor iedereen overeind te houden moeten we veel meer doen om elkaar te verstaan, om tot elkaar te komen. Bestuurders en politici moeten niet polariseren, groepen tegenover elkaar zetten en extra afstand creëren, maar verbinding maken en gemeenschapszin nastreven.

Je hoeft het niet eens te zijn. Sterker nog, je moet het vaak niet met elkaar eens zijn. Dat is de kern van onze vrijheid, van onze democratie. Maar dat hoeft niet de hele dag te worden uitvergroot om maar in de media te komen. Dat hoeft niet constant te worden overdreven, zodat het lijkt dat ons welvarende land op instorten staat. We hoeven elkaar niet voor rotte vis uit te maken, en constant de extremen op te zoeken. Want die vrijheid zet onze samenleving onder druk, en leidt tot chagrijn en onzekerheid. Dat leidt tot druk op de vrijheid van ons allen. 

Ook in Raalte moeten we alert blijven en nadenken of iedereen vrij kan zijn. Ook bij ons is homoseksualiteit nog niet zeer geaccepteerd en komen tieners niet makkelijk uit de kast. Ook bij ons moeten we wennen aan nieuwkomers die anders omgaan met hun vrijheid.

Ook bij ons wordt gedemonstreerd op een wijze die inhoudelijk niet aanstaat, maar gewoon mag. Ook bij ons is anders zijn niet altijd even makkelijk. Ook bij ons vergt vrijheid constante aandacht. Van ons allemaal. Want u kunt niet vrij zijn als een ander niet vrij kan zijn.

Beste aanwezigen,

75 jaar lijkt lang geleden, maar in onze historie is het maar een klein stapje. Het is dit jaar slechts 100 jaar geleden dat vrouwen mochten gaan stemmen, 100 jaar algemeen kiesrecht. Slechts 100 jaar mag iedereen in onze samenleving meebepalen. Daarvoor duizenden jaren niet. Duizenden jaren werd de loop van het leven bepaald door anderen, door de koning, de adel, de overheerser, de kerk, de echtgenoot, de vader.

De vrijheid voor iedereen is nog niet zo oud, en kwetsbaar. We moeten zuinig zijn op onze vrijheid, en zuinig zijn op onze rechten. Het jaarthema voor 4/5 mei 2019 is dan ook niet voor niets “In vrijheid kiezen”.

Nu is het moment om terug te denken aan bijna 75 jaar bevrijding en te bedenken wat die herinnering voor ons betekent voor vandaag en morgen. Vijf jaar lang werd toen onze vrijheid beknot door de bezetter. Vijf jaar lang werd de vrijheid van minderheden als de joden, zigeuners en homoseksuelen verpletterd door vernietiging. Vijf jaar lang was iedereen onvrij.

Wat betekent vrijheid voor u?

Dank u wel.