Herdenkingstoespraak 2017

Beste aanwezigen,

Het is 4 mei, acht uur geweest. We zijn twee minuten stil geweest om te herdenken. Twee minuten van bezinning en gedachten over de Nederlandse slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog, en oorlogssituaties en vredesmissies nadien. Twee minuten terugkijken, maar ook weer vooruit.

Het Nationaal Comité 4 en 5 mei doet een appèl op iedereen om vooruit te kijken en zich in te zetten voor de waarde van vrijheid. Dit doet het comité tussen 2016 en 2020 onder de slogan: Geef Vrijheid Door.

Voor de herdenking van dit jaar is een verhaal geschreven met de titel “De kracht van het persoonlijke verhaal”: Arend Joustra van de Elsevier schreef deze jaarthematekst. Want persoonlijke verhalen moeten verteld worden. Joustra schrijft: “Samen vormen ze een mozaïek dat op geheel eigen wijze het grote verhaal nogmaals vertelt”.

Het grote verhaal over de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog, het grote verhaal over de oorlogen sindsdien, het grote verhaal over de huidige oorlogen en verwoestende gevolgen. Niet abstract, maar persoonlijk en dichtbij. Zonder gedeeld geschiedenis, geen gedeelde toekomst.

Ik wil dit jaar stilstaan bij het persoonlijke verhaal, want ook in Raalte zijn deze verhalen beleefd en geschreven.

De personen genoemd op het monument

Zes jonge dienstplichtige militairen die het leven lieten in de eerste dagen van de oorlog.

• B.J. Brinkhuis: gesneuveld in Horn, vlakbij Roermond op 10 mei 1940
• J.A. Endeman: gesneuveld op 12 mei in Dordrecht
• G.J. Holtmaat: gesneuveld op de Grebbeberg op 13 mei
• J. Kelder: op 14 mei gesneuveld in Dordrecht
• G.J. Linthorst: overleden op 11 mei in Brummen
• J.A. Smit: kwam om het leven tijdens een bombardement op de Alexander kazerne in Den Haag op 10 mei 1940
• De heer J. Kapteyn die werd gefusilleerd in Brummen, omdat hij een zender verborgen had.

Op 24 mei 1944 werd de kluis van het gemeentehuis in Raalte geleegd en werden bonkaarten, toeslagkaarten, rantsoenkaarten en rantsoenbonnen buitgemaakt door de knokploeg Zenderen. Deze overval had echter dramatische gevolgen voor drie Marechaussee uit Raalte, ook genoemd om het monument.

• A. Avondrood
• H.J.J. Winter
• W. v.d. Wel

Avondrood en Van der Wel hadden dienst die avond. En Winter was adjudant in Raalte. In het boek Raalte in Oorlogstijd 40-45 van Richard Woolderink wordt gemeld dat deze drie politiemannen waarschijnlijk zijn opgepakt vanwege deze overval en plichtsverzuim, maar ook omdat zij al veel langer met minimale inspanning Duitse opdrachten uitvoerden. Alle drie overleden waarschijnlijk tijdens transport naar de kampen in Duitsland.

Persoonlijke verhalen.

Verhalen over de 38 uit Raalte weggevoerde en vermoorde joodse inwoners, waaronder de families De Lange, Lutraan, Zwarts en Hurwitz. Herdacht met Stolpersteine, in bijvoorbeeld de Stationsstraat, de Herenstraat, de Nieuwstraat. Koperen plaatjes vastgezet in beton met daarop de namen, het geboortejaar en datum waarop zij zijn vermoord en waar. Hiermee zijn deze vermoorde inwoners teruggebracht naar de plek waarvan zij zijn weggevoerd.

Persoonlijke verhalen. Allemaal hebben deze slachtoffers hun eigen verhaal, hun eigen leven, en hun eigen nagedachtenis Zoals zovelen in Nederland, in Europa.

Ik wil vandaag ook stilstaan bij de heer Jan Tielbeek. De bekende Raalter verzetsman Jan Tielbeek is begin dit jaar op 98-jarige leeftijd overleden. Hij was sinds 1942 actief in het verzet in Raalte en omstreken, waarbij hij onderduikers hielp en neergestorte geallieerde piloten wegbracht. De heer Tielbeek was commandant bij de Binnenlandse strijdkrachten, groep Pleegste en Ramele. Op 14 oktober 1944 wist hij in de Helhuizen (buurtschap tussen Nieuw Heeten en Holten) ternauwernood te ontkomen bij een Duitse razzia.

In een mooi interview in De Stentor in 2010 vertelde hij dat hij het belangrijk vond dat de herinneringen aan de oorlog levend zouden blijven. En was dan ook blij met het initiatief van mijn voorganger om in het kader van het project 'Herdenken en gedenken' kinderen van een basisschool uit de gemeente te vertellen over de oorlog, het verzet en het belang van de strijd tegen onderdrukking en onrecht.

In een mooie anekdote uit datzelfde interview is:

“Op de laatste dag van de bezetting. Toen ik op een gegeven moment naar buiten ging, zag ik dat de Duitsers hun stellingen verlieten. Ik besloot dat te melden aan de Canadezen zodat Raalte niet langer beschoten zou worden, en sloop richting het kanaal. Daar kon ik met een oud bootje oversteken, waarna ik bij de Leeren Lampe een oude fiets met stuiterbanden pakte. Overal op de weg naar Mariënheem hadden de Duitsers bomen omgezaagd, om de weg te versperren. En overal waren bomtrechters.

Op de Hellendoornseweg kwam mij een Canadese motor-ordonnans tegemoet. Ik liet hem mijn armband van de Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten zien, waarna hij me naar zijn commandant bracht. Dat was op het weiland bij de viersprong bij Luttenberg, waar een kamp was ingericht vol jeeps, tanks en carriers. De Canadezen beloofden zo snel mogelijk te komen, en ik kreeg sigaretten en chocolade mee.

Toen ik in Raalte terugkwam waren er al balken over de opgeblazen brug gelegd en was de NBS 's ochtends al bezig om achtergebleven Duitsers en NSB'ers op te pakken. De Nederlandse vlaggen hingen al uit toen de Canadezen op de middag van 11 april Raalte binnentrokken. Een prachtig moment dat ik nooit zal vergeten!''

Persoonlijke verhalen om te blijven doorgeven. De heer Tielbeek heeft dat jarenlang gedaan, en wij zullen zijn heldenmoed blijven herdenken en doorgaan met het project Herdenken en Gedenken.

Beste aanwezigen,

Stilstaan, en stil zijn, voor de Raaltenaren die omkwamen in de oorlog, zowel burgers als militairen. Stil staan bij de 38 Joodse Raaltenaren die werden vermoord in de kampen. 2 minuten stil staan bij alle slachtoffers van de Holocaust.

Met dit herdenken en gedenken maken we de verbinding tussen toen, hier en nu, en onze toekomst. We moeten niet vergeten, en lering trekken uit dat verleden voor ons handelen van nu. Uit de mooie en minder mooie delen van onze geschiedenis. Uit de gruwelijk abstractheden en de persoonlijke verhalen. Elk jaar weer, en ben blij dat zovelen van u dit vandaag kwamen doen.

Dank u wel.